Vatinski krugovi

Narodi starine koji su živeli na području Banata su u svojim nastojanjima da pronađu svoje mesto u vremenu i prostoru, trudeći se da „ukrote“ prirodu, počeli da zidaju rondele i rondeloide (građevine nepravilnog oblika), svojevrsne kalendare koji se u najvećem broju slučajeva sastoje od četiri, nešto ređe od dva zemljana nasipa u vidu koncentričnih krugova.
Jedna ovakva kružna formacija nalazi se u neposrednoj blizini Vršca, kod sela Vatin, i poznata je pod nazivom „Vatinski krugovi“. Formacija je zahvaljujući močvarnom terenu odlično sačuvana uprkos svojoj starosti, pošto se podzemne vode pojavljuju već na dubini od jedan metar, pa zemljište nije pogodno za obrađivanje.
Lokalitet se nalazi u najdubljem delu Velikog rita, u njegovom severoistočnom delu, oko 1 kilometar od asfaltnog puta koji od Vršca vodi za Vatin. Prečnik najvećeg koncentričnog kruga iznosi oko 150 metara, dok je prečnik najmanjeg, centralnog kruga nešto manji od 50 metara.
Već su prva istraživanja nagovestila da je mesto za izgradnju lokaliteta pažljivo izabrano, da se računica upravljala prema senkama koje gnomon baca tokom zimske kratkodnevice, što dalje ide u prilog da su ljudi i tokom neolita na ovim prostorima izvodili složenije matematičke i aritmetičke operacije i tako određivali koje je godišnje doba i pravo vreme za setvu ili žetvu.
Možemo da pretpostavimo da su Vatinski krugovi imali dvojni karakter i da su posedovali kako praktičnu, tako i kultnu ulogu u životu drevnih Vinčanaca.
Sa druge strane, kultni karakter Vatinskih krugova se ogleda u mogućnosti da su simbolično predstavljali ritual ponovnog rođenja. Do njih se stiže tokom noći, po mraku, silazeći u dubinu močvare po terenu punom pukotina, često i kroz gustu maglu. Hodočasnici, učesnici u ritualu bi ceremonijalnim putem dolazili do uzvišenja u močvari, do primordijalne grude koja je simbolizovala ponovno rođenje. Ceremonijalni put je širok 12 metara i upravljen je prema istoku.